آشنایی با مهندسی نساجی
مقدمه
قدمت صنعت نساجی به زمانهای بسیار دور برمی‌گردد، چرا که بشر از ابتدا به لباس و پوشاک برای مقابله با شرایط مختلف آب و هوایی احتیاج داشته است. البته در ابتدا فقط الیاف طبیعی به کار می‌رفت و تولید منسوجات به وسیله دست انجام می‌شد، ولی به تدریج با افزایش جمعیت و مطرح شدن نیاز به پارچه‌هایی با ویژگیهای مختلف، روشهای صنعتی نساجی به وجود آمد. همزمان با نخستین انقلاب صنعتی، پیشرفتهای مهمی در اختراع وسایل صنعتی تهیه و بافت پارچه پدید آمد که این سر آغازی بر علمی شدن نساجی محسوب می‌گردد.
به تدریج با گذشت زمان، در کشورهای پیشرفته، این رشته در بین رشته‌های دانشگاهی گنجانیده شد و همزمان با آن، کارخانه‌هایی ساخته شد که به صورت صنعتی و با استفاده از ماشین آلات، به تولید پارچه می‌پرداختند. بدین صورت، رشتة مهندسی نساجی شکل گرفت و هم اکنون در بیشتر کشورهای جهان، این رشته در دانشگاهها دایر است.
تعریف
صنعت نساجی مسئولیت تولید انواع منسوجات اعم از انواع پوشاک، کف پوش ها مثل فرش و موکت و منسوجات مورد استفاده در صنایع دیگر را بر عهده دارد. این صنعت شامل بخشهای مختلفی می شود که از آن جمله می توان به کارخانه ی ریسندگی، بافندگی،تولید فرش ماشینی و موکت و همچنین کارخانه های تکمیل کننده این کالاها مثل رنگرزی و چاپ و کارخانه های تولید الیاف مصنوعی مثل نایلون و پلی پروپیلن اشاره کرد.
در نتیجه مهندسی نساجی رشته ای است که دانش و توانایی لازم را برای اداره بخشهای مختلف این صنعت به دانشجویان می دهد.
گرایشها
این رشته دارای سه گرایش "تکنولوژی نساجی" و "شیمی نساجی و علوم الیاف" و "پوشاک" است.
گرایش تکنولوژی نساجی:
دانشجوی تکنولوژی نساجی نحوه تولید نخ، پارچه، قالی و موکت را مطالعه کرده و آموزش می‌بیند و تا حدودی با طراحی ماشین‌آلات نساجی و قطعات مختلف آنها آشنا می‌گردد. همچنین با شیوه‌های ریسندگی نخ‌ها، مقدمات بافندگی و بافندگی آشنا می‌شود و برای شناخت دستگاه‌های نساجی دروسی درارتباط با علم مکانیک می‌گذراند.
درس‌های این رشته در طول تحصیل :
دروس مشترک در گرایش‌های مختلف مهندسی نساجی:
ریاضی عمومی، فیزیک عمومی، شیمی عمومی، برنامه‌نویسی کامپیوتر، معادلات دیفرانسیل، آمار و احتمالات مهندسی، محاسبات عددی.
دروس تخصصی گرایش تکنولوژی نساجی:
کارگاه جوشکاری، اصول ساختمانی مواد پلیمری، استاتیک، نقشه‌کشی صنعتی، ترمودینامیک عمومی، کارگاه ماشین‌ابزار، علوم الیاف، مقاومت مصالح، دینامیک عمومی، کارگاه ریخته‌گری، فیزیک الیاف، بافندگی حلقوی، ریسندگی، طراحی‌ماشین ، مبانی مهندسی برق، کفپوش‌های ماشینی، مقدمات بافندگی، ریسندگی نخ‌های یکسره، تکنیک بافت پارچه، ریسندگی الیاف بلند، کارگاه ریسندگی الیاف بلند، ریسندگی مدرن، کنترل کیفیت آماری، تجزیه فنی بافت پارچه، طرح و محاسبه کارخانه، رنگرزی، چاپ و تکمیل، (بسیاری از درس‌های این رشته همراه با آزمایشگاه است)
گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف:
دانشجوی گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف در زمینه تولید الیاف، خواص الیاف، مواد رنگزا، خصوصیات مواد رنگزا و نحوه تکمیل مواد نساجی مطالعه می‌کند. به عبارت دیگر با طرز تهیه الیاف و نحوه کاربرد مواد شیمیایی در صنایع نساجی آشنا می‌گردد.
دروس تخصصی گرایش نساجی و علوم الیاف:
نقشه‌کشی صنعتی ، ترمودینامیک کاربردی، استاتیک و مقاومت مصالح، شیمی پلیمر، کارگاه جوشکاری، شیمی تجزیه، علوم الیاف، مبانی مهندسی برق ، کارگاه ماشین‌ابزار، اصول مهندسی شیمی، مکانیک سیالات، آزمایشگاه شناسائی الیاف و مواد نساجی، کاربرد ریاضیات در مهندسی شیمی، تکمیل کالای نساجی، ساختمان فیزیکی الیاف، رنگرزی الیاف طبیعی، منسوجات بی‌بافت، اصول شیمی رنگ و مواد واسطه، رنگرزی الیاف مصنوعی، شیمی الیاف طبیعی، فیزیک الیاف، مبانی برق و الکترونیک، اصول تکنولوژی رنگ، تکنیک‌های رنگرزی چاپ و تکمیل، تکسچرایزینگ، تکنولوژی تولید الیاف، آزمایشگاه کنترل کیفیت کالای تکمیل‌شده. (بسیاری از درس‌های این رشته همراه با آزمایشگاه است)
گرایش پوشاک :
امروزه بخش پوشاک صنعت نساجی به سوی ایجاد واحدهای بزرگ صنعتی متمایل شده است، اما متأسفانه نیروی کار متخصص برای فعالیت در این واحدهای صنعتی وجود ندارد تا جایی که برخی از صنایع پوشاک، فارغ‌التحصیلان مهندسی نساجی ـ گرایش‌های تکنولوژی نساجی و شیمی نساجی و علوم الیاف یا فارغ‌التحصیلان طراحی لباس را استخدام می‌کنند و پس از برگزاری دوره‌های کوتاه مدت آنها را برای کار در صنایع پوشاک آماده می‌کنند. اما در عمل دیده می‌شود که همین افراد نیز پاسخگوی نیاز صنایع پوشاک نیستند.
برای مثال، یک طراح لباس بیشتر در زمینه مدل و طرح لباس و سایز‌بندی آن آموزش دیده است؛ در حالی که در اِشل صنعتی، طراحی لباس، مرحله اول کار است و در مرحله دوم یک متخصص باید بتواند طراحی یک خط پوشاک را ارائه دهد.برای مثال، در یک واحد خیاطی، الگوی قطعات یک پیراهن مردانه را که در حدود 10 تا 15 عدد است، با شابلون در می‌آورند و بر روی پارچه برش می‌زنند و در نهایت قطعات را به هم وصل می‌کنند.
اما در اشل صنعتی که در یک روز 1000 تا 2000 دست لباس آماده می‌شود، نیاز به یک مهندس نساجی گرایش پوشاک است تا با طراحی خط تولید، نحوه دوخت و اتصال قطعات را تعیین نماید. در ضمن یک مهندس نساجی باید نحوه زمان‌بندی و طراحی خط تولید را به گونه‌ای انجام دهد که اگر برش و چرخ یک قطعه 20 ثانیه طول می‌کشد و قطعه‌ای دیگر 3 دقیقه زمان می‌برد، دستگاهی که قطعه‌ای را در زمان کمتر تولید می‌کند، بیکار نماند.
این مسأله زمانی اهمیت بیشتر پیدا می‌کند که بدانیم با توجه به طرح و مدل یک لباس، طراحی خط تولید فرق می‌کند. برای مثال، یک شلوار جین معمولی حدود 15 قطعه دارد، اما یک شلوار جین تزئینی امکان دارد 50 قطعه داشته باشد؛ قطعاتی که زمان دوخت آنها متفاوت است.
در این میان، مهندس نساجی گرایش پوشاک حتی تعداد دستگاه‌های موجود برای دوخت هر قطعه را تعیین می‌کند تا کارخانه از هر دستگاه حداکثر استفاده را بکند.از سوی دیگر، مسأله لایه‌چینی را می‌توان مطرح کرد؛ چون در کارخانه برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه، قطعات هر دست لباس را به صورت مجزا برش نمی‌دهند، بلکه برای هر قطعه 50 یا 70 لایه می‌چینند و سپس الگو را گذاشته و برش می‌دهند.
حال مسأله اینجاست که لایه‌چینی باید با توجه به جنس پارچه انجام گیرد.برای مثال، در پارچه آستری یا ساتن نمی‌توان تعداد لایه‌ها را خیلی زیاد کرد؛ چون لایه‌های پارچه روی هم لیز می‌خورند و نمی‌توان آنها را بخوبی برش داد.
مهندسی نساجی در ایران
رشته مهندسی نساجی رشته ای است که در بسیاری از دانشگاه‌های ایرانی و خارجی دانشجو می پذیرد. در ایران دانشجویان می‌توانند در مقاطع کارشناسی(لیسانس)، کارشناسی ارشد(فوق لیسانس) و دکتری تحصیل کنند.
دانشکده مهندسی نساجی دانشگاه صنعتی امیرکبیر تهران از سال 1337 شروع به فعالیت کرده و در حال حاضر بزرگ‌ترین، معتبرتربن دانشکده داخلی است که در گرایش فوق دانشجو می‌پدیرد.دانشگاه رشت و پلی تکنیک اصفهان از دیگر دانشگاه های دولتی این رشته می باشد و در دانشگاه های آزاد واحد های قائم شهر علوم تحقیقات و یزد و تهران جنوب نیز در این رشته دانشجو می پذیرند.
تهیه کننده: محمدصادق ابراهیمی
