آشنایی با مهندسی نفت

مقدمه

حیات در کره زمین که مدام در جنب و جوش و حرکت است،‌ بیشترین انرژی جنبشی، گرمایی و شیمیایی خود را از نفت می‌گیرد. در واقع به یاری این ماده حیاتی است که کوچکترین موتور ماشین تا غول‌آساترین ناوگان‌های سنگین به حرکت در می‌آید و هزاران نوع تولیدات و مصنوعات صنایع سنگین و جدید پتروشیمی، کودهای شیمیایی، فرآورده‌های دارویی،‌ پارچه‌ها و الیاف مصنوعی، ‌پلاستیک‌ها،‌ چسب‌ها،‌ فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی و پوشش‌های استحفاظی ساخته می‌شود.

خوشبختانه کشور ما که در دل خلیج نفت خیز فارس آرمیده است، به عنوان یکی از منابع و معادن بزرگ نفت و گاز جهان به شمار می‌رود. از همین رو تربیت نیرو انسانی متخصص و کارآمد برای بهره‌برداری درست و بهینه از این سرمایه خداداد و جوابگویی افراد به نیاز‌های آتی صنعت نفت کشور، بسیار ضروری است.  

تعریف

به طور کلی مهندسی نفت را می توان اینگونه تعریف کرد:

کشف یک مخزن نفتی به مهندسی اکتشاف، روش رسیدن به مخزن به مهندس استخراج شبیه سازی و تعیین فشار، دما و نوع مخزن به مهندس مخازن و نحوه بهره برداری از مخازن به مهندس بهره برداری از منابع نفت بازمیگردد. 

گرایشها

مهندسی نفت در ظاهر یکی از گرایش‌های مهندسی شیمی می‌باشد این در حالی است که این رشته تقریباً مستقل از مهندسی شیمی می‌باشد. در جمهوری اسلامی ایران مهندسی نفت در چهار گرایش مختلف در دانشگاه صنعت نفت ندریس می‌شود: 

رشته مهندسی نفت (اکتشاف)

این دوره کارشناسی یکی از گرایش هی رشته مهندسی نفت و یکی از دوره هی عالی فنی – مهندسی است که هدف آن تربیت متخصصانی در زمینه اکتشاف نفت و مطالعات زمین شناسی ، ژئوفیزیکی، ژئوشیمیائی و امکان سنجی ازدیاد برداشت از مخازن می باشد. 

این دوره عمدتاً بر دروس مهندسی زمین شناسی نفت، ژئوفیزیک، ژئوشیمی نفت، پتروفیزیک، مکانیک سیالات، ترمودینامیک مواد کانی و مکانیک سنگ و خاک و اصول مهندسی حفاری و بهره برداری از مخازن نفت مبتنی است. 

نقش و توانائیهائی که دانشجویان پس از فارغ التحصیلی در ین رشته کسب می کنند عبارتند از: 

    * آشنائی با دانش امروز زمین شناسی نفت و انجام مطالعات مربوطه و بهره گیری از نتایج حاصله. 

    * انجام آزمایشات و جمع آوری اطلاعات علمی و فنی مربوطه به ناحیه مورد اکتشاف و عملیات اکتشافی. 

    * انتخاب و یا تعیین مناسب و روش اکتشاف و اجرای آن با توجه به وضعیت زمین شناسی و شرایط محیطی و اقلیمی ناحیه موردنظر. 

    * طرح عملیات و تأمین تدارکات و تلفیق برنامه هی مربوطه بری اجری بهینه عملیات اکتشافی موردنظر. 

    * برآورد فنی و اقتصادی طرح ها و عملیات اکتشاف. 

    * مدیریت موثر و صیانت تجهیزات بری مطالعات زمین شناسی، نقشه برداری و عملیات اکتشاف. 

    * مدیریت و صیانت از مخازن نفت اکتشافی و اعمال روشهای ازدیاد برداشت از جلوگیری از آلودگی و تخریب محیط زیستی با استفاده از مطالعات زمین شناسی و عملیات اکتشافی. 

فارغ التحصیلان ین دوره می توانند مطالعات و عملیات مهندسی زمین شناسی نفت، محاسبات و طراحی و تلفیق عملیات و اجزاء جانبی برنامه هی اکتشافی وزارت نفت را به عهده بگیرند. و نقش مؤثر خود را در عملی نمودن و اجری بهینه برنامه هی مطالعاتی و اکتشافی در تلفیق تدارکات و طرح و چگونگی پیاده کردن برنامه هی اکتشافی آتی و استراتژیک صنعت نفت کشور ایفا کنند. 

رشته مهندسی نفت (بهره برداری از منابع نفت)

این دوره کارشناسی یکی از گرایشهی رشته مهندسی نفت و از دوره هی عالی فنی، مهندسی می‌باشد که هدف آن تربیت متخصصانی است که داری توانایی و مهارت های لازم بری انجام طرح ها جهت اجرای روشهای بهینه بری بهره برداری از منابع نفت و گاز باشند. 

این دوره مبتنی بر دروس مکانیک سیالات و دینامیک گازها، ترمودینامیک سیالات، انتقال جرم، طرح و اقتصاد مهندسی، مهندسی مخازن، مهندسی حفاری و مهندسی بهره برداری است. 

نقش و توانائیهائی که دانشجویان پس از فارغ التحصیلی در این رشته کسب می کنند عبارتند از: 

    * ارزیابی فنی-اقتصادی مخازن و تجهیزات آن. 

    * طرح و اجرای بهینه عملیات بهره برداری. 

    * تشخیص ویژگیها و چگونگی رفتار با چاههای گوناگون. 

    * توجیه و انتخاب روش مناسب بری بهره برداری و ازدیاد برداشت با توجه به شرایط فنی و اقتصادی. 

    * صیانت از منابع نفت و گاز و ارائه روش هی عملی بری افزیش طول عمر ین منابع. 

    * بررسی و ارزیابی اثر استراتژیک روش بهره برداری بر محیط زیست. 

فارغ التحصیلان این دوره می توانند در بخش‌هی مختلف مربوط به تولید و بهره برداری در کشور مشغول به فعالیت شده و سبب کاریی و بازده بالاتر ین بخش از صنعت شوند و نقشی مؤثر در حل مشکلات فراروی تولید و بهره برداری از مخازن داشته باشند. 

رشته مهندسی نفت ( حفاری)

این دوره کارشناسی یکی از گرایش های رشته مهندسی نفت و یکی از دوره های عالی فنی، مهندسی می باشد که هدف آن تربیت متخصصانی است که دارای توانایی و مهارت های لازم برای طراحی و انجام فعالیتهای استخراج ذخائر نفت و گاز باشند. این دوره مشتمل بر مکانیک سیالات، دینامیک گازها، ترمودینامیک سیالات، انتقال جرم، طرح و اقتصاد مهندسی، مهندسی مخازن و مهندسی حفاری می باشد. 

نقش و توانائیهائی که دانشجویان پس از فارغ التحصیلی در این رشته کسب می کنند عبارتند از: 

    * ارزیابی فنی و اقتصادی روشهای حفاری و انتخاب و ارائه روش و عملیات مناسب حفاری و استخراج. 

    * طراحی تجهیزات حفاری و انجام عملیات در مناسب ترین شرایط. 

    * مقایسه فنی و اقتصادی عملیات و روش های متفاوت حفاری و ارائه طریق برای توانمندی تکنولوژی این زمینه صنعت نفت کشور. 

    * حفاظت و صیانت از تجهیزات حفاری و جلوگیری از هرزروی مصالح و امکانات. 

    * ارزیابی اثرات تکنولوژی حفاری و استخراج بر محیط زیست و ارائه راهکار جهت جلوگیری از آن. 

فارغ التحصیلان این دوره می توانند در حوزه مطالعات و عملیات مهندسی حفاری چاههای نفت و گاز در کشور مشغول به فعالیت شوند و نقش خود را در بالا بردن بازده عملیات حفاری و تهیه برنامه های بهینه عملیاتی در این حوزه، به خوبی نمایان سازند. 

رشته مهندسی نفت (مخازن)

این دوره کارشناسی یکی از گرایش هی رشته مهندسی نفت و از دوره هی عالی فنی، مهندسی می باشد که هدف آن تربیت متخصصانی است که داری توانایی و مهارت هی لازم بری انجام طرحها و اجری روشهای بهینه تولید و مطالعات و مدلسازی مخازن نفت و گاز می باشند. ین دوره مبتنی بر دروس مکانیک سیالات، دینامیک گازها، ترمودینامیک سیالات، انتقال جرم، خواص سیالات مخزن، مهندسی حفاری، زمین شناسی نفت، مهندسی مخازن و روشهای ازدیاد برداشت و… می باشد. 

نقش و توانائیهائی که دانشجویان پس از فارغ التحصیلی در ین رشته کسب می کنند عبارتند از: 

    * ارزیابی توزیع فشار و توجیه افت آن در مخزن و چگونگی کنترل آن. 

    * ارائه شریط عملیاتی بری بهره برداری از مخزن با بکارگیری خصوصیات و رفتار مخزن. 

    * انتخاب و ارائه روش عملی افزایش برداشت از مخازن با احتساب ملاحظات فنی واقتصادی. 

    * ارزیابی عملیات بهره برداری و ارائه روش بهینه. 

    * مدیریت و صیانت از مخازن نفت و گاز. 

    * توانائی ارزیابی فنی – اقتصادی طرح ها و عملیات ازدیاد برداشت از مخازن و بهینه سازی آن. 

    * ارزیابی تأثیر روشهای ازدیاد برداشت از مخازن بر محیط زیست. 

فارغ التحصیلان ین دوره می توانند نقشی مؤثر در مطالعات و مدلسازی مخازن و استفاده از روشهای بهینه ازدیاد برداشت و بطور کلی مدیریت بهینه مخزن داشته باشند. 

ین دانشگاه در  ین رشته تحصیلی تا مقطع دکتری (با همکاری دانشگاه صنعتی شریف و پژوهشگاه صنعت نفت) فعالیت آموزشی و پژوهشی دارد. در ضمن در مقطع کارشناسی ارشد بصورت مستقل و همچنین بصورت مشترک (Dual Degree) با دانشگاههی معتبر بین المللی فعالیت دارد. 

اکتشاف نفت در ایران

تاریخچه اکتشاف نفت در ایران با واگذاری امتیازات در اواخر دوره قاجاریه همراه است که ورود به آن ازاهداف این مقدمه خارج است امادرهر صورت اقدامات عملی اکتشاف نفت از سال1280با عقدقرارداد "دارسی" آغاز و در خرداد 1287با کشف میدان نفتی مسجد سلیمان وارد مرحله عملی گردید. بابروز جنگ جهانی اول رکورد اکتشاف فراگیرشد و تا سال 1307 که آغاز بحران اقتصادی جهانی بود جمعاًدو میدان نفتی دیگر یعنی هفتگل و نفت شهر کشف گردید. 

از سال 1309 تا سال 1312 مناقشات ایران و شرکت نفت بریتانیا رکودی دیگر بر روند اکتشاف وارد کرد ولی با تمام این احوال تا سال 1317 میدانهای بزرگی همچون نفت سفید، آغاجاری، پازنان و گچساران کشف شد.  

از سال 1318 تا سال 1327 بعلت وقوع جنگ جهانی دوم تنها میدان "لالی" کشف شد. کشف این میدان در سال 1327 اولین اکتشاف مخزن "بنگستان" بشمار می آید. از اسفند ماه 1329 تا 1333 تاریخ انعقاد قرارداد کنسرسیوم رکودی کامل بر اکتشاف حکم فرما بود. از سال 1333 تا سال 1337 که فعالیت اکتشافی شرکت های عامل نفت آغاز شد منجر به کشف میدان اهواز (آسماری و بنگستان) و مخزن بنگستان میدان آغاجاری گردید.

تهیه کننده: محمدصادق ابراهیمی

    * بررسی قابلیت تولید در مخزن با بکارگیری و بهره مندی از شیوه هی جدید مطالعاتی و مدلسازی.      * بکارگیری اطلاعات علمی و فنی در عملیات حفاری و استخراج.     * ارزیابی قابلیت تولید در مخازن و بررسی امکان پذیری روشهای بهره برداری موردنظر.